23 نوامبر
علم سنجی چیست!؟
در پاسخ به این سوال که علم سنجی چیست می‌توانیم بگوییم: عبارت است از از دانش اندازه‌گیری بروندادهای علمی، که با بررسی و کشف نظام و ساختار یک حوزه علمی به روش کمی که دستاوردهای یک قلمرو فکری را معین کرده و حتی خطوط احتمالی برای پیشرفت‌های بعدی را پیش بینی می‌کند. علم سنجی سعی دارد با استفاده از داده‌های کمی مربوط به تولید، توزیع و استفاده از متون علمی، علم و پژوهش علمی را توصیف و ویژگی‌های آن را مشخص کند.
علم سنجی یکی از متداول‌ترین روش‌های ارزیابی فعالیت‌های علمی و مدیریت پژوهش است. بررسی کمّی تولیدات علمی، سیاست‌گذاری علمی، ارتباطات علمی دانش پژوهان و ترسیم نقشه علم، برخی از موضوعات این حوزه‌اند. در علم سنجی، ارتباطات علمی و شیوه‌های تولید، اشاعه و بهره‌گیری از اطلاعات علمی به روش غیرمستقیم و با بررسی منابع و مآخذ آنها ارزیابی می‌شود. علم سنجی سعی دارد با استفاده از داده‌های کمی مربوط به تولید، توزیع و استفاده از متون علمی، علم و پژوهش علمی را توصیف و ویژگی‌های آن‌را مشخص کند.
تاریخچه علم سنجی چیست!؟
اولین بار علم سنجی به صورت رسمی در سال ۱۹۶۹ مطرح گردید. «ناليموف و مولچنکو» معادل روسي کلمه علم‌سنجي(نائوکومتریا) را ارائه دادند. بعدها این واژه عموميت يافت و به معني مطالعه علم؛ رشد، ساختار، ارتباطات و بهره‌وري علم مورد استفاده قرار گرفت. تحقيقات علم سنجي از ابتداي قرن ۱۹ آغاز شدند. با اين حال از ابتداي قرن ۲1 توسعه ضريب تأثير (Impact Factor=IF) شکل گرفت. البته قبل از سال 1969 نیز افرادی مانند گارفیلد و پرایس تعاریفی از علم سنجی ارائه کرده بودند که در ادامه بیشتر به آن ها خواهیم پرداخت.
«گارفيلد» با انتشار شاخص استنادي علم در سال 1961 باعث ایجاد رشد گسترده‌ای در این تحقیقات شده بود. به طور کلی دهه شصت را می توان دهه رشد و گسترش ادبيات علم سنجي دانست. در همان زمان، «سولا پرايس» در حال پژوهش روي موضوع زمينه رشد علمي و فعاليت استنادي ادبيات علمي بود. او واژه «علمِ علم» را ترویج داد، اما هیچگاه از واژه علم‌سنجی استفاده نکرد. کتاب «علم کوچک علم بزرگ» اثر اوست که در آن نظام ارتباطات علم را تشریح نموده است.
گارفیلد به همین دلیل پرایس را پدر علم‌سنجی می‌داند. پرایس نظریه «چرخه سودمندی تجمعی»(1976) را ابداع نمود. این نظریه بر اصل موفقیت، موفقیت می‌آورد استوار است. بر اساس این نظریه پژوهشگران معروف و مشهور نسبت به دیگران از استناد بالاتری در حوزه بروندادهای علمی برخوردار خواهند بود. همچنین مقالاتی که چند بار استناد دریافت کرده‌اند از شانس بیشتر برای دریافت استنادهای بیشتر بهره‌مند هستند.
مرتون (1968) مقاله‌ای را با عنوان «اثر متیو در علم» در مجله ساینس نگاشت. وی در اثر متیو بیان داشته که برخی از دانشمندان و پژوهشگران مشهور در مقایسه با دانشمندان و پژوهشگران ناشناخته اعتبار و شهرتی بیشتر کسب می‌کنند.
تاسیس ISI
یوجین گارفیلد در 1960 موسسه اطلاعات علمی (ISI) را بنیان نهاد و نمایه استنادی علوم را منتشر نمود. او در دهه 1990 علاوه بر نمایه استنادی علوم – گسترش یافته دو پایگاه استنادی «نمایه استنادی علوم اجتماعی» و «نمایه استنادی علوم انسانی و هنر» را منتشر و پایگاه وب آو ساینس WOS راه‌اندازی نمود. وی در سال 1992 موسسه اطلاعات علمی را به «تامسون رویترز» واگذار نمود. گارفیلد ضریب تاثیر را برای رتبه بندی نشریات و نرم افزار هیست سایت را جهت ترسیم نقشه‌های تاریخی جنبه‌های تولیدات علمی و مصور سازی آن ابداع نمود. به همین دلیل صاحب‌نظران حوزه مصورسازی علم او را «پدر مصورسازی علم» لقب داده‌اند.
«نارین» یکی دیگر از پیشگامان علم سنجی خدمات شایانی در زمینه ارزیابی «پروانه‌های ثبت اختراعات» به سیاست علم ارایه کرد. وی همچنین به همراه «گابریل پینسکی» در سال 1976 «شاخص نفوذ» را که مبنا و معیاری برای ارزیابی مجلات علمی محسوب می شد به عنوان یکی از مهمترین دستاورد علمی خود به جامعه علمی معرفی نمودند.
اهداف علم سنجی چیست
به طور کلی میتوان اهدافی که برای علم سنجی متصور می شود را به شرح زیر معرفی نمود:
- تدوین سیاست‌ها و خط مشی‌های علمی و پژوهشی.
- مطالعه ارتباطات علمی و تحلیل استنادی.
- ارزیابی کمی و کیفی منابع و انتشارات علمی.
- بررسی برون‌داد، بازدهی/ عملکرد و تأثیرگذاری علمی.
- بهره وری مناسب از امکانات و توانمندی‌های موجود جهت پژوهش.
- برقراری توازن میان بودجه و هزینه‌های پژوهشی.
- بررسی شاخص های رشد و توسعه علوم( شاخص های تحقیق و توسعه، منابع انسانی، پروانه های ثبت اختراع، موازنه تجاری سازی علوم و قراردادهای فناوری، ساختاری، عملکردی، مالی و غیره.
- کشف روابط و الگوهای موجود میان دانشمندان، حوزه‌های پژوهشی، کشورها و….
- ارزیابی صحیح و رتبه‌بندی پژوهشگران، مؤسسه‌ها، کشورها، مجلات تخصصی، موضوعات تخصصی و… .
- سنجش و ارزیابی نوآوری های علمی.
- همکاری و مشارکت علمی، شبکه‌های هم تألیفی، بررسی انواع تقلب‌های علمی و سرقت علمی.
ضرورت علم سنجی چیست
سنجش و ارزیابی سریع تولیدات علمی در سطح کلان از ضرورت های علم سنجی به شمار می رود. اندازه‌گیری و ارزیابی تولیدات علمی با استفاده از شاخص‌های پذیرفته شده بین‌المللی و فراهم کردن امکان مقایسه آنها، می تواند کمک قابل توجهی را برای پژوهشگران و مقیاس های پژوهشی ایجاد نماید.
دشواری ارزیابی کیفی حجم عظیم تولیدات علمی بین المللی و ضرورت استفاده از ابزارهای آماری، شناسایی حوزه‌های علمی مورد توجّه در کشورهای پیشرو و مقایسه آن با کشورهای رقیب، به منظور تدوین برنامه های راهبردی صحیح نیز یکی دیگر از این ضرورت ها را شامل می شود.
کشف جبهه‌های علمی و تشخیص تهی‌گاه‌های آن و برنامه‌ریزی در جهت هدف‌گذاری و سو‌دهی پژوهشی، می‌تواند ضرورتی برای علم سجی معرفی گردد. همینطور این امر مهم در کمک به آینده اندیشی علوم در جهان نیز نقش دارد.
شاخص های علم سنجی چیست
شاخص‌های کمی موارد مختلفی را شامل می شوند که می توان آن ها را به صورت زیر دسته بندی نمود:
- ایندکس(H.Index)
- جی ایندکس(G. Index)
- ام. ایندکس(M-Index)
- وای ایندکس (Y-Index)
- آی اف (Impact Factor)
- نیم عمر استناد(Cited Half Life)
- هات پیپر(Hot Paper)
- مقالات پر استناد(Highly Cited Paper)
- عامل ویژه(Eigenfactor)
- قانون بردفورد
- زیف
- لوتکا
- تحلیل‌های استنادی
نظامهای رتبه بندی
این نظام‌ها، دانشگاه‌ها را بر اساس بروندادهای علمی و میزان تاثیر آنها بر علم روز دنیا در سطح داخلی و خارجی رتبه بندی می‌کند. معروف‌ترین نظامهای بررسی رتبه دانشگاه تایمز، کیو. اس، شانگهای، لایدن هستند.
نقشه علمی
نقشه علمی یکی از مهمترین المان های علم سنجی است. به طوری که این نقشه به یک نماد برای علم سنجی تبدیل شده است. اما واقعا نقشه علمی علم سنجی چیست!؟ ارائه دهنده تصویری از شبکه اجتماعی و همکاری داخلی اعضاء هیأت علمی دانشگاه با یکدیگر و همچنین همکاری با نویسندگان دیگر و تحلیل هم نویسندگی و ارائه نقشه علمی و شبکه اجتماعی ارتباطات علمی است.
مطالب مرتبط
ارسال دیدگاه
آخرین نوشته ها
شماره تماس دفتر همدان: 32522799 -081
شماره تماس دفتر تهران:09183151346
آدرس:
شعبه همدان: میدان فلسطین، بلوار غبار همدانی، ابتدای بلوار جانبازان، جنب شهرداری منطقه 5
شعبه تهران: سعادت، آباد بلوار سرو غربی، نبش خیابان شهید ریاضی بخشایش، پلاک سی و هفت، واحد سه
تمامی حقوق این وبسایت متعلق است به نگاشت سپهر دانش ( طراحی شده توسط شهر وردپرس )
بدون دیدگاه