طراحی کتابخانه تابع عوامل مختلف و متنوعی است. تاثیرگذاری این عوامل باعث شده که کتابخانه‌ها از نظر نوع طراحی و چیدمان و جانمایی بخش‌ها با هم متفاوت باشند. حتی این تفاوت در اندازه و فاصله تجهیزات بصورت استاندارد با هم اختلافاتی دارند. به طور مثال طراحی و چیدمان کتابخانه کودکان با کتابخانه دانشگاهی تفاوت‌های عمده دارد. این تفاوت در ابعاد و اندازه میز و صندلی های مطالعه تا ابعاد قفسه‌ها کاملا مشهود و مشخص است. لذا شخصیت‌های متفاوت کتابخانه‌ها، طراحی‌های خاص خود را می‌طلبد.

به طور کل طراحی کتابخانه‌ها می‌تواند به عوامل زیر بستگی داشته باشد:

  1. نوع کتابخانه (ملی، دانشگاهی، عمومی، تخصصی و یا آموزشگاهی)
  2. جامعه استفاده کننده از کتابخانه (از نظر جنسیت، تحصیلات، سن، شغل و…)
  3. نوع خدمات ارائه شده در کتابخانه‌ها
  4. سیاست و خط مشی و احتمالا برنامه‌های راهبردی کتابخانه
  5. مجموعه‌سازی و سازماندهی مواد و منابع
  6. فضا و امکانات
  7. بودجه
طراحی کتابخانه

بخش‌های کتابخانه

همان‌طور که بیان گردید براساس نوع کتابخانه، طراحی کتابخانه در یک جامعه هم متنوع است. کتابخانه های دانشگاهی، متناسب با اهداف آموزشی و پژوهشی خود، آثار علمی متناسب با رشته ها و گروه‌های آموزشی خود را جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند و معمولاً استفاده از آنها برای عموم آزاد نیست. طراحی این کتابخانه‌ها بر اساس نیاز اساتید، دانشجویان و محققین و پژوهشگران انجام می شود و معمولا تفکیک بخش‌ها و دسترس‌پذیری آن از حساسیت بیشتری برخوردار است. کتابخانه های ملی، احتمالاً مجموعه‌ای از اسناد ادبی و تاریخی یک کشور و یا منطقه (نسخه های امانی) را در خود جای می‌دهند و استفاده از آنها برای عمومی آزاد است. این در حالی است که افراد خاص و اندکی، به کتابخانه‌های تخصصی حاوی مجموعه نوشته‌ها و اطلاعات درباره‌ی موضوعات تخصصی محدود دسترسی دارند.

به طور کلی کتابخانه ها می‌توانند از بخش‌های زیر تشکیل شوند:

  • بخش لابی و ورودی کتابخانه
  • بخش خدمات ویژه(زیراکس، صحافی، و بوفه…)
  • بخش برگه‌دان و جستجوی منابع و اطلاعات
  • بخش اطلاع رسانی و پژوهشی
  • بخش میز امانت و گردش منابع
  • بخش مخزن کتاب
  • بخش نشریات و مجلات
  • بخش مرجع
  • بخش مواد دیداری و شنیداری
  • بخش اسناد و مدارک
  • بخش پایان نامه ها
  • بخش خدمات ترجمه
  • سالن‌های مطالعه

در طراحی و چیدمان کتابخانه باید به شکلی عمل نمود که بتوان درآینده به جهت جابجای و یا کارآیی بهتر کتابخانه اصل تغییر را در کمترین زمان و با هزینه کم انجام داد. به این نوع طراحی در اصطلاح، طراحی ماژولار(Modular) گویند. با در نظر گرفتن سیستم ماژولار در چیدمان و طراحی کتابخانه شما به راحتی می توانید بخشی را اضافه و یا با کمترین ریسک و چالش بخشی را جابجا نمایید. بنا براین در طراحی اولیه داخل کتابخانه این اصل مهم باید مورد توجه واقع شود.

نکاتی در طراحی بخش های مختلف کتابخانه

این موارد ویژگی‌های بخش‌های تعریف شده کتابخانه است، اما الزاماً کتابخانه‌ها تمام این بخش‌ها را در اختیار ندارند. و یا لزومی به شکل دهی و ایجاد آن بنا بر سیاست‌های  کتابخانه وجود ندارد. اما مناسب است که کتابخانه‌ها بخش مخزن، مرجع و نشریات را در  فضای اصلی کتابخانه بصورت تفکیک شده داشته باشند. در طراحی بخش‌های مختلف کتابخانه باید موارد زیر را در نظر گرفت:

نور کتابخانه:
  • بهتر است نور کتابخانه بیشتر از طریق نور طبیعی تامین شود و برای تامین نور بیشتر، از امکانات روشنایی برق استفاده شود. تعبیه نور مصنوعی در سقف باید به شکلی انجام شود که راهروهای کتابخانه، فاصله بین قفسه‌ها را روشن نماید. همچنین شایسته است قسمت‌های مطالعه اختصاصی(کابین) و مطالعه عمومی(سالن‌ها)، نیز از این مزیت بهره مند شوند.
  • در این راستا بهتر است چیدمان تجهیزات کتابخانه به شکلی باشد که مانع تابیدن نور طبیعی به داخل فضای کتابخانه نشود. تا حد امکان جلوی منافذ تابش نور گرفته نشده و پنجره ها مسدود نگردد.
چیدمان تجهیزات:
  •  چیدمان تجهیزات بخصوص راهروی قفسه‌های کتاب هم راستا با جهت قرارگیری پنجره‌ها باشد. هر چند باید تلاش شود از تابش مستقیم نور خورشید به منابع کتابخانه جلوگیری شود. وجود نور طبیعی مناسب علاوه بر بهره‌وری مراجعین، باعث عدم رشد و تکثیر باکتری و قارچ در کتابخانه خواهد شد. اینها از عوامل مهم تخریب منابع کتابخانه بخصوص کتاب محسوب می­‌شوند.
  • چیدمان قفسه‌های کتاب باید به شکلی باشد که حرکت و مانور کتابداران و مراجعین در آنها به سهولت انجام شود.
  • میز امانت کتابخانه در جای مناسب در نظر گرفته شود به شکلی که هم مراجعه به آن برای اعضا بهتر باشد و هم نظارت و کنترل مراجعین به کتابخانه را امکان­پذیر نماید.
جانمایی بخش ها:
  • بخش‌های پر مراجعه مثل بخش نشریات و روزنامه‌ها و اطلاع رسانی در نزدیک‌ترین محل به درب ورود و خروج کتابخانه باشد
  • اصل دسترس­‌پذیری بخش­های کتابخانه باید مد نظر قرار بگیرد و افراد به سهولت بتوانند به بخش­‌های مختلف کتابخانه دسترسی داشته باشند.
  • بخش مرجع و اسناد و مدارک و پایان نامه در مناطق داخلی کتابخانه تعبیه شود. این نوع جانمایی آرامش مناسب را باعث شده و کنترل بروی آن نیز امکان­پذیر و سهل خواهد بود.
 
 
زیباسازی کتابخانه:
  • تا حد امکان از تجهیزات چوبی با کیفیت بالا استفاده شود. بالا بودن قیمت تجهیزات و انتظار بهره وری بالا در درازمدت از آن، حساسیت خرید و تهیه تجهیزات را دو چندان می‌کند.
  • جهت زیبا سازی و جذابیت کتابخانه از رنگ‌های گرم به صورت پراکنده و غیر منسجم استفاده بعمل آید. تجهیزات چوبی کتابخانه با حفظ رنگ طبیعی خود(خود رنگ) آرامش و جلوه زیباتری به محیط کتابخانه می‌دهند.
  • جانمایی گیاهان در جای جای کتابخانه علاوه بر پاگیزگی هوا، حس آرامش و تمرکز در مراجعین ایجاد می کند.
  • در صورت داشتن فضای مناسب در نظر گرفتن مکانی برای استراحت و گپ و گفتگوی مراجعین  می‌تواند در ترغیب افراد به مراجعه به کتابخانه و ماندن در آنجا تاثیر گذار باشد.
  • و در نهایت در طراحی داخلی کتابخانه و ایجاد بخش‌های آن و چیدمان تجهیزات باید به شکلی عمل نمود که تا حد امکان فضای کتابخانه محدود و یا به اصطلاح کور نشود. دلبازی فضای کتابخانه نقش بسیار مهمی در مراجعه اعضا به کتابخانه و ماندگاری در آن دارد.
نگاشت سپهر دانش

شماره تماس دفتر همدان: 32522799 -081

شماره تماس دفتر تهران:09183151346

 

 

 

آدرس:

شعبه همدان: میدان فلسطین، بلوار غبار همدانی، ابتدای بلوار جانبازان، جنب شهرداری منطقه 5

شعبه تهران: سعادت، آباد بلوار سرو غربی، نبش خیابان شهید ریاضی بخشایش، پلاک سی و هفت، واحد سه

تمامی حقوق این وبسایت متعلق است به نگاشت سپهر دانش ( طراحی شده توسط شهر وردپرس )