در خصوص هزینه چاپ و نشر کتاب و به تبع آن قیمت نهایی پشت جلد پرسشهایی در ذهن افراد شکل می گیرد از جمله: هزینههای کتاب را چگونه محاسبه میکنند؟، چه عاملهایی را در نظر میگیرند و بهای کتاب بر پایه چه معیاری تعیین میشود؟ و یا نحوه قیمتگذاری پشت جلد کتاب بر چه پایه و اساسی است.
کتاب ناشر باید به فروش برسد تا سرمایه او باز گردد. همینطور ناشر بتواند هزینههای مختلف را بپردازد و برای کتابهای دیگر سرمایهگذاری کند. از راه فروش کتب، پول به گردش در میآید و چرخههای مستمر تشکیل میشود. ناشر اگر بتواند به این چرخهها اعتماد و اتکا کند،میتواند فعالیتش را بر پایه آن سازمان دهد. هرگونه اختلالی در این چرخه، اختلال در چاپ و نشر کتاب است.
برآوردهای هزینه چاپ و نشر کتاب
ناشر، سرمایه گذار کتاب است. شخص یا دستگاهی که دستمزدهای پدیدآورندگان و تولیدکنندگان کتاب را میپردازد. هزینه چاپ و نشر و همینطور تولید را تامین میکند. کتاب را برای فروش روانه بازار میسازد، و سپس از پولی که باز میگردد هزینهها را تامین، و از سودی که عایدش میشود فعالیتهای تازه و دیگری را آغاز میکند.
ناشری که هدف او فعالیتی غیرانتفاعی نیست، مانند هر سرمایهگذار دیگری میکوشد هزینههایش را کاهش و درآمدها و سودش را افزایش دهد. اما زمانی که مشکلات و بحران اقتصادی روی دهد، توازن میان هزینهها و درآمدها به هم میخورد و چرخه سرمایهگذاری، تولید، عرضه و فروش آسیب میبیند.
برای به دست آوردن سود باید پول خرج کرد. این قانونی است که اقتصاد نشر کتاب نیز از آن پیروی میکند. مطمئنترین راه برای به دست آوردن و افزایش سود از راه کتاب، فروختن نسخههای بیشتری از کتاب است. ناشران علاقمند به کار خود، معمولاً سعی میکنند کتابهایشان، خوانندگان و خواستاران بیشتری داشته باشد. همین کوشش در راه جلب خواننده است که سودای سود اقتصادی و نتایج فرهنگی را به بار مینشاند. ناشری از نظر اقتصادی موفقتر است که بتواند از راه فروش بیشتر کتاب، درآمد بیشتری کسب کند. ناشری که هم از نظر اقتصادی و هم جلب نگاه خواننده، موفق باشد، ناشر تأثیرگذار است.
پولی که برای نشر کتاب سرمایهگذاری میشود، باید درست هزینه و جزئیات و ریز اقلام آن ثبت و ضبط شود. ناشر به این طریق میتواند هزینه چاپ و نشر کتاب را درست و دقیق محاسبه، بهای نهایی کتاب را بر اساس آن برآورد کند. همینطور با بررسی و سنجش هزینههای کتابهای دیگر به شناخت سنجیدهتری درباره مصرف آتی هزینهها برسد. در ضمن مقررات بعضی کشورها ایجاب میکند که ناشر صورت هزینهها را به دقت ثبت و ضبط کند تا ضوابط مالیاتی را بتواند درست اجرا کند.
روش های برآورد هزینه چاپ و نشر
برای بررسی اقلام هزینه چاپ و نشر، دو روش کلی وجود دارد. این روش ها به صورت اجمالی از این قرار است:
محاسبه بر اساس هزینه مراحل کتاب.
محاسبه بر اساس تفکیک و طبقهبندی هزینه چاپ و نشر.
بر اساس روش اول، مراحل کتاب به صورت پیدرپی، از زمانی که برنامه ریزی انتشار کتاب شروع میشود تا مرحـلهای که کتاب انتشـار مییابد، در نظر گـرفته میشود. همگام با آن هزینه چاپ و نشر هر مرحله محاسبه و قید میگردد. سرجمع، هزینه چاپ و نشر کتاب با برآورد تمام این هزینه هابه صورت کامل محاسبه می گردد. این سرجمع هزینهها، مبنای تعیین بهای کتاب است.
ناشرانی که این روش را به کار ببرند، میتوانند مراحل کتاب را به چند مرحله عمده و اصلی تقسیم کنند. هزینه چاپ و نشر را در این مراحل عمده جای دهند و در جدولهای مناسب تنظیم کنند. عمدهترین مراحل برای محاسبه هزینهها عبارتند از:
پدیدآمدن
تولید فرهنگی
تولید فنی و هنری
تولید چاپی
پخش، تبلیغ و فروش
هر کدام از این مراحل عمده، به مراحل کوچکتر و جزیی تقسیم و هزینه چاپ و نشر مربوط به آنها قید میشود. سرجمع هزینههای مراحل جزیی هر مرحله، هزینه یک مرحله عمده و سرجمع هزینه همه مراحل عمده، هزینه چاپ و نشر تمام شده کتاب را نشان میدهد.
روش دیگر محاسبه بر اساس تفکیک و طبقهبندی هزینه چاپ و نشر است. هزینههای کتاب را معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم میکنند:
هزینه های ثابت
هزینه های متغیر
هزینههای ثابت
هزینههای ثابت به هزینههایی گفته میشود که با شمارگان کتاب ارتباط مستقیم ندارد، یعنی چه کتاب در یک نسخه منتشر شود و چه درصد هزار نسخه، این دسته از هزینهها تفاوت نمیکند و ثابت است، مانند حق پدیدآورنده، (البته اگر مقطوع باشد)، دستمزد ویراستار و نسخه پرداز، هزینه حروفنگاری، لیتوگرافی و نمونه خوانی. این موارد به صورت مستقیم روی هزینه چاپ و نشر کتاب تاثیر خواهند داشت.
هزینههای متغیر
هزینههای متغیر به آن دسته از هزینه های کتاب گفته میشود که با شمارگان ارتباط مستقیم دارد، مانند هزینه کاغذ، چاپ، جلد، صحافی، بستهبندی، انبارداری و حمل و نقل.
هزینه چاپ و نشر کتاب را میتوان به شکلی دیگر نیز تقسیم نمود:
هزینههای تولید و ویرایش محتوا: شامل، حق تألیف، حق ترجمه، حق ویراستاری.
هزینههای آماده سازی چاپ: شامل حروفنگاری، نمونهخوانی، صفحهآرایی، طراحی جلد و لیتوگرافی.
هزینههای چاپ: شامل کاغذ، چاپ، تازنی، صحافی، بسته بندی و انبارداری.
هزینههای تبلیغات و بازاریابی: شامل هزینه فروش،هزینه های ارتباطی، حمل و نقل و پست و سایر هزینههای پیش بینی نشده.
بهای کتاب
بهایی که دست آخر پشت جلد یا جایی دیگر در کتاب گذاشته میشود، رقمی است که خریدار بر اساس آن کتاب را میخرد. این رقم فقط برای فروش نیست، بلکه مبنایی است برای محاسبه و بسیاری از پرداختهای ناشر. پرداختهای ناشر بر اساس درصد، مبنایش دو رقم اصلی است:
بهای کتاب
شمارگان
برای مثال، ناشری که بخواهد حق التألیف پدیدآورنده را بر مبنای15%درصد فروش محاسبه و پرداخت کند، باید حتما دو رقم دقیق بهای کتاب و شمارگان را داشته باشد تا بر اساس این فرمول:
حق پدید آورنده ( بر مبنای 15 درصد) = 15 × شمارگان× بهای کتاب
100
دستمزد پدیدآورنده را بپردازد. برای مثال اگر بهای کتاب 50 هزار ریال، شمارگان 3 هزار نسخه و حق پدیدآورنده بر اساس قرارداد، 15 درصد باشد، مبلغی که ناشر باید از این بابت بپردازد، از این قرار است:
اگر هر 3 هزار نسخهای که ناشر منتشر کرده است به فروش برسد، بر مبنای قیمت 50 هزار ریال برای هر جلد، جمعا مبلغ 150 میلیون ریال از راه فروش کتاب به دست می آید. از محل این مبلغ، ناشر باید هزینههایی را که به آن اشاره شد بپردازد و نیز به یاد داشته باشیم که همه بهای تکفروشی کتابها به ناشر برنمیگردد و درصد تخفیفها، از جمله برای پخش و فروش، باید از سرجمع ارقام کسر شود.
برخی از انواع هزینه چاپ و نشر مقطوع است، مانند کاغذ، چاپ، صحافی، حمل و نقل و انبارداری. برخی از هزینههای دیگر درصدی است، مانند درصد حق پدیدآورنده (حدودا بین 10 تا 20 درصد). و درصد پخش و فروش (حدود 30 تا 40 درصد). به این ترتیب حدود 50 تا 60 درصد فروش کتاب به هزینههای اخیر تعلق میگیرد. هزینههای دیگر، مانند کاغذ، چاپ و صحافی و خدمات دیگر نیز کسر میشود و آنچه باقی میماند، سود ناشر است.
تعیین قیمت نهایی
ناشر نمیتواند هر قیمتی را که خودش بخواهد روی کتاب بگذارد. در کشورهایی که نهادهای دولتی خاصی بر کتاب نظارت دارند، یا سیاستهای یارانهای دولت در زمینه نشر به اجرا در می آید، بر قیمت گذاری هم لاجرم نظارت می شود و ناشران ناگزیرند بر اساس صورت دقیق، هزینه ها، قیمت تمام شده را اعلام کنند. در کشورهایی که دولت بر کتاب نظارت ندارد و کمکی هم به ناشر نمیکند، ناشران خود بر اساس هزینه چاپ و نشر قیمت کتاب را تعیین میکنند.
اما با این وصف، عامل دیگری در تعیین قیمت دخالت دارد که از نظارت دولتی به مراتب موثرتر و نیرومندتر است. این عامل چیزی جز نظام رقابت بازار آزاد نیست. کالای ناشر که همان کتاب است، باید از نظر قیمت با کالای ناشران دیگر رقابت کند. ناشری که احیاناً بخواهد از بازار سوء استفاده کند، شهرت و اعتبار خود را از دست میدهد و لطمه ای که او از این ناحیه ببیند، به سادگی جبران نخواهد شد.
در قیمت گذاری، معمول این است که ناشر همه هزینه چاپ و نشر را از هزینههای ثابت و متغیر و نیز از هزینههای پیشبینی نشده واقعی محاسبه و سرجمع آن را بر شمارگان تقسیم میکند و قیمت تمام شده هر جلد را به دست آورد:
بهای تمام شده هر جلد = سر جمع هزینه ها
شمارگان
سپس سود عادلانه را برای خودش در نظر میگیرد، مدت فروش کتاب را تخمین میزند، و بر اساس اینها بهای نهایی کتاب را، که باید جایی در کتاب چاپ و رسماً اعلام شود، تعیین میکند.
روش دیگری برا تعیین قیمت
عدهای از ناشران ایرانی، بهای تمام شده را در ضریب 2 یا 2/5 یا 3 ضرب و با این ضرب سرانگشی، قیمت نهایی کتاب و مقدار سود را معلوم می کنند. این ضریب، با توجه به حاشیه سود آن، زیاد نیست. زیرا با این حاشیه نمیتوان فیالمثل هزینههای تبلیغ کتاب در رسانههای همگانی را پرداخت. بههمین دلیل در کشورهای در حال توسعه، کتابها از راه رسانه های همگانی کمتر ممکن است معرفی شود. در برخی کشورها این ضریب تا رقم 8، 10 درصد و گاه بیش از این هم افزایش می یابد. هرچه هزینه چاپ و نشر کتاب پایین تر و رقم ضریب بیشتر باشد، حاشیه سود ناشر بیشتر میشود.
شماره تماس دفتر همدان: 32522799 -081
شماره تماس دفتر تهران:09183151346
آدرس:
شعبه همدان: میدان فلسطین، بلوار غبار همدانی، ابتدای بلوار جانبازان، جنب شهرداری منطقه 5
شعبه تهران: سعادت، آباد بلوار سرو غربی، نبش خیابان شهید ریاضی بخشایش، پلاک سی و هفت، واحد سه